مادربرد چیست؟ + آشنایی با بخش‌های مختلف و نحوه کار
اگر تاکنون قصد خرید سیستم داشته‌اید، حتماً با اهمیت بالای مادربرد آشنایی دارید. این قطعه یکی از حیاتی‌ترین قسمت‌های PC محسوب می‌شود که در رده‌های قیمتی مختلفی نیز عرضه شده؛ اما دقیقاً مادربرد چیست و نحوه کار آن به چه شرح است؟ در ادامه شما را با تمام بخش‌ها و کارایی مادربرد آشنا می‌کنیم.
مادربرد چه کاربردی دارد؟
مادربرد (Motherboard یا Main Board) را می‌توان بستر یک شهر دانست که تمام اتفاقات مهم کامپیوتر شما در آن رخ می‌دهد. درواقع قطعات مختلف کامپیوتر شما روی آن قرار می‌گیرند و ازطریق این بستر، با هم ارتباط برقرار می‌کنند. مسیرهای مختلف ارتباطی قرار گرفته روی انواع Motherboard، سرعت بسیار بالایی دارند و ازاین‌رو، پردازنده و کارت گرافیک به‌لطف مادربرد تنها در کسری از ثانیه با هم تبادل اطلاعات را انجام می‌دهند. مادربرد اولین چیزی است که حین خرید سیستم جدید باید به آن توجه داشته باشید؛ چراکه در صورت عدم پشتیبانی از برخی قطعات، نمی‌توانید آن‌ها را روی این برد الکترونیکی غول‌پیکر نصب کنید.
وظایف مادربرد چیست؟
مادربرد وظایف زیادی دارد که هرکدام از اهمیت بالایی برخوردار هستند. مادربرد علاوه‌بر اتصال قطعات مختلف به یکدیگر، داده‌های آن‌ها را از طریق مسیرهای پرسرعتی چون PCIe منتقل می‌کند. همچنین مادربرد تعیین می‌کند که هرکدام از قطعات چه ولتاژ برقی را دریافت کنند. این قطعه حیاتی با محافظت از قطعات شما در برابر نوسان‌های الکتریکی، آن‌ها را از خطر سوختن نجات می‌دهد. همچنین مادربرد اولین قطعه سیستم است که روشن می‌شود؛ یعنی اول بایوس برد اصلی شما فعال شده و پس‌از اطمینان از سلامتی و هماهنگی کامپیوتر، روند بوت دستگاه را تکمیل می‌کند.
آشنایی با قسمت‌های مختلف مادربرد
برای آشنایی بیشتر با مادربرد، باید هر بخش آن‌را به‌صورت مجزا زیر ذره‌بین ببریم؛ زیرا هرکدام از این قسمت‌ها به‌نوبه خود حائز اهمیت ویژه‌ای هستند. بهترین مادربرد، مدلی است که تمام این ویژگی‌ها را با بهترین و به‌روزترین فناوری در اختیار داشته باشد. شاید داشتن ضعف حتی در یکی از این بخش‌ها، منجر به نارضایتی شما از عملکرد سیستم و مادربردتان شود.
1) فرم فکتور
عبارت فرم فکتور (Form Factor) نوعی استاندارد است که به ابعاد و سایز مادربرد اشاره می‌کند. برای نصب مادربرد روی کامپیوتر، ابتدا کیس شما باید از فرم فکتور این قطعه پشتیبانی کند؛ در غیر این‌صورت امکان استفاده از آن مدل در دستگاه مهیا نخواهد بود. برخی کیس‌ها از چندین فرم فکتور مختلف پشتیبانی می‌کنند تا در این زمینه محدودیت کم‌تری داشته باشند. در فهرست زیر با استانداردهای محبوب سایز برد اصلی آشنا می‌شویم:
- سایز ATX: ٢۴۴ در ٣۰۵ میلی‌متر / پر استفاده‌ترین نوع
- سایز Micro-ATX یا mATX: ٢۴۴ در ٢۴۴ میلی‌متر / برای سیستم‌های جمع‌و‌جورتر
- سایز Mini-ITX: ١٧۰ در ١٧۰ میلی‌متر / کوچک‌ترین فرم فکتور محبوب
اگر به کیس‌های کوچک و مینیمال علاقه دارید، باید سراغ مادربردهای Micro-ATX یا Mini-ITX بروید؛ اما در صورتی‌که فضای کیس‌تان محدودیتی ندارد، می‌توانید همان مدل‌های ATX را به‌کار بگیرید که قابلیت‌های و درگاه‌های متنوع‌تری هم دارند. برای اسمبل سیستم‌های حرفه‌ای‌تر نیز مادربردهای ATX پرکاربرد‌تر هستند.
2) چیپست
مادربرد برای مدیریت هوشمند و اصولی بخش‌های مختلف سیستم شما، به‌خودی خود به قلب تپنده جداگانه‌ای نیاز دارد تا بتواند این کار را به‌خوبی انجام دهد. برای این امر، سازندگان مادربرد چیپست‌های خاصی را در این قطعه تعبیه می‌کنند تا وظیفه کنترل هر قسمت از مادربرد را برعهده بگیرد. مادربردهای اقتصادی چیپست‌های ضعیف‌تری دارند و توانایی مدیریت سیستم‌هایی با مشخصات اقتصادی را دارند، اما گیمرها و افراد حرفه‌ای باید سراغ نسخه‌هایی با چیپست پرچمدار بروند؛ اما بهتر شدن تراشه چه تأثیری در عملکرد کامپیوتر شما دارد؟
با بهتر شدن Chipset مادربرد، دست‌تان در اورکلاک و بالاتر بردن عملکرد سیستم بیشتر باز خواهد بود. همچنین تراشه مذکور تنظیمات بایوس حرفه‌ای‌تری را در اختیارتان قرار می‌دهد. پشتیبانی گسترده‌تر از قطعات و پردازنده‌های رده‌بالا، امکان اتصال درگاه‌های پیشرفته‌تر و مدیریت بهتر ولتاژ برق از دیگر مشخصه‌های مهم چیپست‌های رده‌بالای مادربرد هستند.
3) اهمیت برند CPU در انتخاب مادربرد
برند پردازنده شما با سری مادربردی که خریداری می‌کنید ارتباط مستقیم دارد؛ زیرا اینتل و AMD هرکدام مادربردهای اختصاصی خود با تراشه‌های متفاوت را در بر می‌گیرند. علت تفاوت در Chipset به روندهای متفاوت این دو برند تولیدکننده CPU در مواردی چون تنظیمات BIOS، پروفایل‌های Overclocking و محدوده عملکرد متفاوت آن‌ها مربوط می‌شود. پردازنده‌های اینتل روی مادربردهایی با چیپست این برند، یعنی سری‌های H و B در کنار مدل‌های پرچمدار Z قابل‌استفاده هستند. پردازنده‌های AMD نیز همراه با چیپ‌های مادربرد سری A و X به‌کار می‌روند. اگر از سیستم خود استفاده حرفه‌ای ندارید، شاید اهمیت چیپست مادربرد چندان مطرح نباشد؛ اما اگر می‌خواهید بهترین عملکرد را از کامپیوتر خود شاهد باشید، به این قسمت توجه داشته باشید.
4) سوکت پردازنده
دیگر موردی که برای نصب پردازنده روی مادربرد نقش پررنگی دارد، سوکت مخصوص آن است. نسل‌های مختلف پردازنده‌ها سوکت‌های مربوط‌به خود را دارند و سازندگان مادربرد باید جایگاه مذکور را مطابق با این استانداردها طراحی کنند؛ البته برخی پردازنده‌ها، مانند نسل ١٢ تا ١۴ CPU اینتل از یک نوع سوکت پشتیبانی می‌کنند. ای‌ام‌دی نیز بسیاری از واحدهای پردازشی جدیدش را براساس نسل‌های قدیمی‌تر سوکت خود ارائه می‌دهد تا کاربران بدون نیاز به تهیه مادربرد جدید، امکان استفاده از محصولات تازه‌نفس این برند را نیز داشته باشند. به‌همین‌ترتیب هنگام خرید CPU جدید، به پشتیبانی مادربرد خود از آن توجه کنید. همچنین خنک‌کننده پردازنده‌ای که خریداری می‌کنید باید با جایگاه پردازنده سازگار باشد و در غیر این‌صورت قابل‌استفاده نخواهد کرد.
5) اسلات رم و حافظه
فضاهای ذخیره‌سازی روی مادربرد جایگاه‌های اختصاصی خود را دارند که می‌توانید با نصب درست، از تعداد بالای آن‌ها استفاده کنید. برخی مادربردها تا ۴ اسلات رم را ارائه می‌دهند. در حال‌حاضر بیشتر نسل‌های جدید برد اصلی کامپیوتر از رم پرسرعت DDR5 پشتیبانی می‌کنند. روی جعبه و در دفترچه محصول نیز این مورد قید شده تا در تهیه رم مناسب شما را راهنمایی کند. برای استفاده از فضاهای ذخیره‌سازی دائمی نیز به‌لطف حضور اسلات‌های M.2، ساتا و NVMe می‌توانید از انواع اس‌اس‌دی و هارد دیسک روی کامپیوتر خود استفاده کنید. یکی از موارد مهم در مادربرد، پشتیبانی از مسیرهای ارتباطی PCIe نسل جدید است. فعلاً استاندارد PCIe 4.0 رایج‌ترین نسخه در بیشتر کامپیوترها محسوب می‌شود؛ اما طی سال‌های جاری می‌توانید مادربردهای مجهز به PCIe 5.0 را برای استفاده از پرسرعت‌ترین حافظه‌های SSD تهیه کنید.
6) اسلات توسعه
برای استفاده از تجهیزات بیشتر و متنوع‌تر روی کامپیوتر، به اسلات‌های توسعه احتیاج دارید. سازندگان مادربرد این جایگاه‌های مخصوص را در اختیارتان قرار می‌دهند تا سیستم خود را پروپیمان‌تر کنید. مثلاً اگر به تعداد بیشتر کارت گرافیک، کارت شبکه، حافظه‌های بیشتر و… احتیاج دارید، این ویژگی به شما کمک زیادی می‌کند.
7) بایوس
عبارت بایوس (BIOS یا Basic Input Output System) درواقع به مادربرد شما روح می‌بخشد. این برنامه ابتدایی لازمه بوت و کارکرد اولیه مادربرد محسوب می‌شود که نبود یا نقص آن، آسیب قابل‌توجهی را به کامپیوتر شما وارد خواهد کرد. معمولاً بایوس روی تراشه‌ای کوچک در مادربرد برنامه‌ریزی و نصب می‌شود؛ اما بایوس دقیقاً چه وظیفه‌ای دارد؟
هنگامی که دکمه پاور کیس را فشار می‌دهید، مادربرد با دریافت جریان برق سیستم را وارد حالت بوت می‌کند. در همین حین بایوس فعال شده و شروع به چک کردن بخش‌های مختلف سیستم و قطعات می‌کند. پالس‌های ارسال‌شده توسط BIOS در کسری از ثانیه هر قطعه را بررسی می‌کند تا مادربرد از فعالیت بدون ایراد هر بخش اطمینان حاصل کند. همچنین در صورت وجود هرگونه ایراد، بایوس مادربرد از راه‌های مختلفی چون چراغ‌های روی مدار یا نمایش اعلان مخصوص، مشکل را به‌شما اطلاع خواهد داد.
برندهای سازنده مادربرد با ارائه UEFI، نوع شخصی‌سازی شده، قابل‌لمس و گرافیکی BIOS را در اختیار مشتریان قرار می‌دهند. با رفتن به این منوی سفارشی، امکان تغییر دستی تنظیمات مادربرد را خواهید داشت. معمولاً برای ورود به این بخش، باید حین بوت کامپیوتر کلید F2 را مرتباً بفشارید. به‌همین‌ترتیب با رفتن به این قسمت نرم‌افزاری مادربرد، می‌توانید ویژگی‌های مربوط به اورکلاک رم و CPU را در کنار سایر تنظیمات حیاتی دستگاه مدیریت کنید. هرکدام از برندهای مادربرد، UEFI اختصاصی خود را ارائه می‌دهند که معمولاً شکل و رابط کاربری آن‌ها با هم متفاوت است؛ اما عملاً اکثر تنظیمات یکسان هستند.
8) مدار VRM
این قسمت در مادربرد معمولاً دست‌کم گرفته می‌شود و عده زیادی از کاربران با آن آشنایی ندارند؛ اما درواقع می‌توان گفت که مدار VRM یا Voltage Regulator Module در عملکرد مادربرد و خصوصاً CPU شما نقش پررنگی را ایفا می‌کند. این بخش از برد وظایف مهمی چون تأمین پایدار و بدون نوسان جریان برق، حفاظت از سلامت پردازنده و تعیین میزان اورکلاک را برعهده دارد. مدار VRM از بخش‌های پراهمیتی مانند ترانزیستورهای MOSFET، خازن، چوک و کنترلرهای PWM تشکیل شده است.
معمولاً مادربردها هرچه رده بالاتری داشته باشند، عملکرد VRM آن‌ها در سطح بالاتری قرار می‌گیرد. مثلاً شاید تاکنون با مادربردهای چند ده میلیونی سری Z790 روبه‌رو شده باشید؛ بااین‌حال آیا از خود پرسیده‌اید که تفاوت این مادربردهای گران‌قیمت با مدل‌های ارزان‌تر چیست؟ یکی از مهم‌ترین برتری‌های این مدل پریمیوم، به VRM آن مربوط می‌شود. قدرت وی آر ام شاید برای پردازنده‌های اقتصادی یا میان‌رده چندان مطرح نباشد؛ اما قطعاً در عملکرد CPU رده‌بالای سیستم شما مؤثر واقع خواهد شد.
9) درگاه‌های ارتباطی
درنهایت باتوجه به تنوع و نوع پورت‌های مادربرد، می‌توانید روی امکانات آن حساب باز کنید. اگر تدوینگر و طراح هستید یا زیاد کارهای مالتی‌مدیا انجام می‌دهید، باید به این قسمت توجه ویژه‌ای داشته باشید. همچنین برخورداری از نسل به‌روز ارتباطات مانند نسخه‌های جدید وای‌فای و بلوتوث در کنار اتصالاتی چون USB و Thunderbolt از دیگر مشخصه‌های مهم مادربرد به‌شما می‌آید.
چه کارهایی را نباید با مادربرد انجام دهیم؟
مادربرد مانند سایر قطعات کامپیوتر به مراقبت احتیاج دارد و اگر با آن خوب رفتار نکنید، احتمالاً آسیب جبران‌ناپذیری به دستگاه‌تان وارد خواهد شد. سعی کنید حین اسمبل سیستم و بستن قطعات رو این برد، آرامش خود را حفظ کنید و تمام مراحل را با دقت انجام دهید. ضربه، خم کردن و رها کردن مادربرد روی سطح کارهایی هستند که امکان خراب شدن آن‌را تا حد زیادی افزایش می‌دهند.
اگر کابلی را به مادربرد متصل کرده‌اید، برای در آوردن اتصالات به‌آرامی پیش بروید و حتی اگر کابلی محکم چسبیده بود، آن‌را با عصبانیت خارج نکنید. همچنین برد اصلی کامپیوتر در صورت مواجهه با شوک الکتریکی نیز احتمال خرابی خواهد داشت؛ بنابراین برای لمس سطح مادربرد، ابتدا کامپیوتر را خاموش کنید و سپس با تخلیه بار الکتریکی از بدن، این کار را انجام دهید. برای قطعات خود منبع تغذیه مناسبی را تهیه کنید تا Main Board کامپیوتر بتواند انرژی مورد نیاز مجموعه را به‌خوبی توزیع کند. اورکلاک بیش‌از حد قطعات یا استفاده غیراصولی از کامپیوتر نیز موارد دیگری هستند که شاید بتوانند این قطعه ارزشمند را خراب کنند.
یکی از شایع‌ترین اتفاقاتی که منجر به خرابی مادربرد می‌شود، قطع برق آن هنگام آپدیت بایوس است. انجام کامل مراحل به‌روزرسانی BIOS از اهمیت بسیار بالایی دارد و اگر این مراحل ناقص انجام شوند، MotherBoard احتمالاً در مراحل بعد نیاز به تعمیر داشته باشد. سعی کنید این به‌روزرسانی اساسی را در ساعاتی به‌جز پیک مصرف انجام دهید تا با کم‌تر شدن احتمال قطع برق، خیال‌تان از بابت انجام صحیح به‌روزرسانی بایوس راحت شود.
برترین برندهای تولیدکننده مادربرد کدامند؟
برندهای مختلف مادربرد، هرکدام طراحی، رابط UEFI و البته برخی امکانات اختصاصی خود را در اختیارتان می‌گذارند. ایسوس، ام‌اس‌آی، گیگابایت، ASRock و برخی دیگر از شرکت‌های نام‌آشنای این حوزه، مدت‌هاست که به تولید این قطعه مشغول هستند. به‌طور کلی سه برند اولی که از آن‌ها نام بردیم، طرفداران بیشتری دارند و در سطح جهان از رضایت افراد بیشتری را جلب کرده‌اند. شاید برای‌تان جالب باشد که برند فاطر نیز به جمع تولیدکنندگان ایرانی مادربرد پیوسته که البته محصولات آن به برند چینی کالرفول شباهت انکارناپذیری دارند.
کدام مادربرد را بخریم؟
پیش‌از هرچیز، بودجه خود را بررسی کنید. باتوجه به مجموع بودجه خود، مادربرد مناسبی را انتخاب کنید و پس‌از آن، نوع کاربری‌تان را مورد بررسی قرار دهید. اگر بودجه مناسبی دارید و کارتان هم سنگین است، باید سراغ مادربردهای پرچمدار بروید؛ اما درصورتی‌که می‌خواهید سیستم میان‌رده یا اقتصادی ببندید، اهمیت مادربرد مقداری کم‌تر خواهد بود. ابتدا پردازنده و مادربردی را که پس‌از بررسی انتخاب کرده‌اید را با هم تطابق دهید. معمولاً در صفحه مشخصات مادربردها، لیست CPU تحت‌پشتیبانی نوشته شده و اگر شرایط فراهم بود، می‌توانید سراغ مراحل بعد بروید. یادتان نرود که فرم فکتور کیس و مادربرد را نیز چک کنید.
در نظر داشته باشید که برای خرید مادربرد جدید، بهتر است استانداردهای جدید در آن موجود باشند؛ زیرا طی سال‌های آینده قطعات مطابق با این استانداردها فراگیرتر شده و نسل‌های قدیمی‌تر کارایی خود را تا حدودی از دست خواهند داد. حتی پیشنهاد می‌شود نوع گارانتی و سوابق آن در خدمات پس‌از فروش این قطعه را بررسی کنید.
جمع‌بندی
در این مطلب شما را با مادربرد، بخش‌های مختلف آن و البته نحوه انتخاب مادربرد خوب آشنا کردیم. یادتان نرود که حین اسمبل سیستم، سازگاری تک‌تک قطعات با Main Board را چک کنید؛ چراکه عدم سازگاری دو قطعه، استفاده از آن‌ها کنار هم را ناممکن خواهد کرد.
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.